Dysleksja rozwojowa są to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Powodują je zaburzenia niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, a warunkuje nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego.

Terminologia

Trudności w czytaniu i pisaniu objęte tą nazwą mogą występować u dziecka w jednej formie, dwóch lub nawet trzech. Najczęściej stosuje się termin „dysleksja rozwojowa” dla syndromu specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania:
• dysleksja – specyficzne trudności w czytaniu, którym często towarzyszą trudności w pisaniu;
• dysortografia – specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne);
• dysgrafia – trudności w opanowaniu pożądanego poziomu graficznego pisma;
• dyskalkulia – to specyficzne trudności w uczeniu się matematyki.

Przyczyny

Zaburzenia funkcji językowych; pamięci wzrokowej, słuchowej, ruchowej; lateralizacji; orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, funkcji percepcyjno-motorycznych (spostrzegania wzrokowego, słuchowego, motoryki) i ich współdziałania (integracji percepcyjno – motorycznej);
Objawy dysleksji rozwojowej
Specyficzne trudności w czytaniu ujawniają się dopiero w szkole, podczas gdy już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują dzieci tzw. „ryzyka dysleksji”. Są to:
• opóźniony rozwój mowy;
• opóźniony rozwój ruchowy;
• niska sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, samoobsługi;
• trudności z rysowaniem, pisaniem;
• wadliwa wymowa;
• problemy z wymową dłuższych wyrazów, błędy gramatyczne;
• problemy z zapamiętywaniem np. wierszy, piosenek, dłuższych poleceń, nazw miesięcy, dni tygodnia, tabliczki mnożenia;
• trudności z różnicowaniem głosek o podobieństwie fonetycznym, analizą i syntezą słuchową wyrazów;
• mylenie liter o podobieństwie graficznym (np. b-d-g-p, ł-l-t, m-n);
• częste opuszczanie liter, błędy ortograficzne pomimo znajomości zasad pisowni;
• trudności z budowaniem dłuższych wypowiedzi, błędy gramatyczne;
• trudności z odtwarzaniem wzorów graficznych, układankami;
• mylenie strony lewej, prawej, oburęczność, obuoczność;
• nasilone trudności w czytaniu i pisaniu mimo systematycznej nauki.

Co rodzice powinni robić:

• zrozumieć problem dziecka (dziecko nie jest leniwe czy niezdolne, ono po prostu potrzebuje właściwie ukierunkowanej pomocy);
• poznać jego mocne strony;
• umacniać w dziecku pozytywne wartości, podnosić samoocenę;
• zapewnić mu warunki do pracy;
• nadzorować systematyczną pracę;
• analizować trudności;
• nauczyć stałego korzystania ze słowniczka ortograficznego;
• czytać wspólnie z dzieckiem, tym samym wzbudzając w nim potrzebę czytania dla przyjemności;
• ćwiczyć pisanie ze słuchu i z pamięci.

Czego rodzice robić nie powinni:

• nie tłumaczyć trudności dziecka wyłącznie lenistwem;
• nie porównywać dziecka z rówieśnikami czy rodzeństwem;
• nie liczyć na szybkie efekty;
• nie krytykować i nie ośmieszać;
• nie podważać autorytetu nauczycieli i terapeutów;
• nie usprawiedliwiać niechęci do wykonywania ćwiczeń;
• nie odrabiać za dziecko prac domowych;
• nie poprawiać za dziecko błędów w pracach pisemnych.

W okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym można mówić tylko o ryzyku dysleksji, nie o specyficznych trudnościach w nauce. Mimo to już wtedy można zacząć terapię. Może to zrobić osoba przeszkolona, najczęściej jest to pedagog lub psycholog.

Jakie pomoce dydaktyczne wykorzystuje się w nauczaniu dzieci dyslektycznych?

 Pomoce usprawniające funkcje wzrokowe na materiale nieliterowym:
a. łamigłówki, układanki, rozsypanki,
b. domina,
c. puzzle,
d. gry dydaktyczne,
e. dobieranki obrazkowe, loteryjki geometryczne.
 Pomoce usprawniające funkcje wzrokowe na materiale literowym, sylabowym i wyrazowym:
a. tablice alfabetyczne, układanki literowo-cyfrowe, alfabet ruchomy, klocki literowe, alfabet wytłoczony na powierzchni perforowanej,
b. rozsypanki literowe, sylabowe i wyrazowe,
c. loteryjki graficzne, loteryjki wyrazowe, wyrazowo-zdaniowe i sylabowe,
d. suwaki sylabowe,
e. zestawy liter podobnych graficznie.

 Pomoce usprawniające percepcję słuchową:
a. przestrzenne schematy struktur czasowo-rytmicznych,
b. graficzne schematy dźwiękowej struktury wyrazu, zdania,
c. loteryjki obrazkowe (nazwy obrazków zaczynających się i kończących na samogłoski i spółgłoski),
d. domina obrazkowe do klasyfikowania w kolejności alfabetycznej nazwy obrazków,
e. plansze obrazkowe, zagadki obrazkowe, loteryjki obrazkowo-sylabowe, loteryjki obrazkowe do różnicowania par głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych.
 Pomoce kształcące koordynację wzrokowo-słuchową:
a. alfabet obrazkowy,
b. albumy obrazkowe dla poszczególnych liter,
c. rebusy.
 Pomoce kształcące sprawność manualną i koordynację wzrokowo-ruchową:
a. szablony figur geometrycznych, szablony liter,
b. stemple figur geometrycznych,
c. materiały do ćwiczeń graficznych,
d. wzory liter do ćwiczeń w pisaniu.
 Pomoce służące doskonaleniu techniki czytania:
a. rozsypanki sylabowe,
b. wypełnianie luk w tekście,
c. suwaki do utrwalania czytania sylaby otwartej (zakończonej samogłoską)
i zamkniętej (zakończonej spółgłoską),
d. loteryjki do tworzenia wyrazów dwusylabowych, harmonijki sylabowe,
e. domina obrazkowo-wyrazowe,
f. zestawy wyrazów jednosylabowych,
g. loteryjki z wyrazami podobnymi graficznie,
h. suwaki i zegary do łączenia sylaby otwartej z sylabą zamkniętą,
i. rozsypanki wyrazowo-sylabowe z trudnościami ortograficznymi,
j. rebusy,
k. tworzenie pytań do przeczytanego tekstu,
l. czytanie z przesłonką – w okienku najpierw widać pojedyncze wyrazy, by na koniec odkryć całą linijkę tekstu.
 Pomoce do ćwiczeń ortograficznych:
a. rozsypanki wyrazowe i literowe,
b. pary wyrazów z głoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi,
c. krzyżówki ortograficzne,
d. domina obrazkowo-wyrazowe,
e. bingo ortograficzne,
f. praca ze słownikiem ortograficznym,
g. tworzenie wyrazów pokrewnych do wyrazów z trudnością ortograficzną, np. marzec – marcowy,
h. podanie zasad ortograficznych uzasadniających pisownię trudnego wyrazu.
Wskazane jest założenie zeszytu pracy, w którym dziecko tworzy własny słownik ortograficzny – zapisuje wyraz, który sprawia mu trudność (np. pożyczka), literkę „ż” należy podkreślić na czerwono. Potem dziecko pisze uzasadnienie pisowni wyrazu, dopisuje wyrazy pokrewne, przysłowia, wyrażenia i związki frazeologiczne do danego wyrazu, jak i do słów z rodziny wyrazów. Może wykonać również rysunek, który pomoże mu zapamiętać trudny wyraz.
 Programy komputerowe:
a. Dyslektyk 2 (http://www.bpp.com.pl),
b. Sposób na dysleksję (http://www.bpp.com.pl),
c. Ortofrajda (http://www.ortofrajda.pl),
d. Porusz umysł,
e. Dysleksji stop.
 Metoda Ortograffiti:
Jedną z najbardziej zalecanych metod ćwiczeń do indywidualizacji pracy z uczniami z trudnościami w uczeniu się czytania i pisania jest Metoda Ortograffiti .
Ortograffiti z Bratkiem to metoda indywidualizowania pracy z uczniami klas I-III z trudnościami w nauce czytania i pisania. Uczy przez zabawę, bo to najskuteczniejszy sposób uczenia się w tym wieku. Bohaterem Ortograffiti jest Bratek – przewodnik i przyjaciel dzieci.
Seria: Ortografitti dla dzieci starszych składa się z ośmiu zeszytów ćwiczeń na dwóch poziomach trudności. Cykl pomyślano tak, by stopniowo systematyzować znajomość reguł ortograficznych
i podnosić trudność ćwiczeń. Pracę można rozpocząć w klasie czwartej lub piątej – tak jak dyktują to potrzeby. Na każdym poziomie są trzy zeszyty ćwiczeń poświęcone poszczególnym trudnościom ortograficznym i czwarty powtórzeniowy zwany MIKSEM.
Dzięki Ortograffiti uczeń:
• usprawnia funkcje percepcyjno-motoryczne,
• rozwija i doskonali umiejętność czytania: technikę, tempo, rozumienie czytanej treści,
• rozwija i doskonali umiejętność poprawnego pisania pod względem graficznym
i ortograficznym,
• doskonali umiejętność poprawnego mówienia,
• doskonali umiejętności matematyczne.
• rozwija się emocjonalnie i społecznie,
• ma wyższą motywację do pracy.

Proces diagnostyczny specyficznych trudności w nauce

• Diagnoza w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej może być wykonana na prośbę szkoły lub na życzenie rodziców (konieczna informacja od polonisty na druku opracowanym przez Poradnię i rozpowszechnionym we wszystkich rejonowych placówkach oświatowych oraz na stronie internetowej Poradni). Diagnoza jest dwuetapowa (wstępna i końcowa) oraz rozciągnięta w czasie.

• Diagnoza wstępna możliwa jest dopiero wtedy, jeśli wcześniejsze ćwiczenia w klasach młodszych, pilotowane przez nauczyciela lub pedagoga, wykonywane w szkole lub w domu, nie dały spodziewanych rezultatów.

• Podczas diagnozy wstępnej (termin w Poradni do ustalenia osobiście
lub telefonicznie) przeprowadza się badanie psychologiczne i pedagogiczne, oraz tłumaczy się rodzicowi i dziecku, jak powinna wyglądać praca w domu, sprawdza się znajomość zasad ortografii (praktyczną a nie teoretyczną, czyli dziecko powinno odpowiedzieć na pytania, jak napisze podane wyrazy i dlaczego – wyrecytowanie formułek, jak wierszyka to za mało, jeśli dziecko nie umie tych formułek zastosować w podanych wyrazach), analizuje są zeszyty i prace szkolne. Określa się poziom intelektualny, rozwój percepcyjny i emocjonalny dziecka.

• Po diagnozie wstępnej rodzic otrzymuje pisemną opinię, z którą powinien się zapoznać, ponieważ są tam zapisane zalecenia do pracy w domu (wcześniej omówione na spotkaniu w poradni). Następnie powinien ją przekazać do szkoły, gdyż opinia zawiera też zalecenia dla nauczycieli, dotyczące sposobów wsparcia i form pracy z uczniem (zajęcia korekcyjno – kompensacyjne w szkole, spotkania konsultacyjne z polonistą lub pedagogiem – pilotowanie pracy domowej). Opinia zawiera opis funkcjonowania dziecka, a więc wskazuje, jakie funkcje rozwijają się nieharmonijnie lub z opóźnieniem, co jest przyczyną trudności w uczeniu się, na jakich funkcjach można się oprzeć w terapii. Zawarte są w niej wskazania, jaką pomoc dziecko powinno otrzymać, jakie metody są pomocne w terapii, jakie stosować kryteria i sposoby oceniania dziecka.

• Ponowna wizyta w Poradni następuje po przynajmniej rocznej, systematycznej pracy. W jej trakcie sprawdza się wykonywane w domu ćwiczenia, rozmawia się o obserwowanych rezultatach. Jeśli dziecko w tym czasie nie pracowało, przedłuża się okres ćwiczeń, jeśli należycie pracowało, przechodzi się do diagnozy końcowej.
Jeśli dziecko miało zalecone badania lekarskie (neurologiczne, okulistyczne, audiologiczne, endokrynologiczne lub inne), prosi się rodzica o przedstawienie wyników badań- bez nich postawienie diagnozy końcowej nie jest możliwe.
Jeśli dziecko po diagnozie wstępnej miało zalecone zajęcia korekcyjno-kompensacyjne na terenie szkoły, rodzic powinien dostarczyć opinię prowadzącego te zajęcia, na temat frekwencji i zaangażowania ucznia podczas pracy na tych zajęciach a także ocenę rezultatów ćwiczeń.

• Diagnoza końcowa przeprowadzana jest w Poradni zazwyczaj tylko przez diagnostę pedagogicznego, ponieważ diagnoza psychologiczna ważna jest przez 2 lata (chyba, że od diagnozy wstępnej minęło więcej, niż 2 lata, to również przez psychologa). Diagnoza potwierdza, bądź wyklucza dysortograficzne podłoże kłopotów w poprawnym pisaniu. Jeśli stwierdza się dysortografię, uczeń otrzymuje stosowną opinię psychologiczno-pedagogiczną, która ważna jest aż do matury.

W przypadku utrzymujących się trudności z czytaniem, w celu ewentualnej diagnozy dysleksji, procedura jest podobna.